Veliko nam je zadovoljstvo da predstavimo rezultate istraživanja i publikaciju pod nazivom „Istraživanje stavova nastavnika/ca i nastavnog osoblja o LGBTI temama u srednjim školama na sjeveru Crne Gore“, koju je nevladina organizacija LGBTIQ Socijalni Centar kreirala u okviru projekta „Put ka prihvatanju LGBTI učenika/ca u sjevernoj regiji Crne Gore“, a koji je finansiran od strane Ambasade Sjedinjenih Američkih Država u Podgorici.
Cilj ovog istraživanja, koje je realizovao doktorand Vuk Uskoković, je bio da pruži što kompletniju sliku odnosa srednjoškolskog akademskog osoblja prema LGBTI osobama kao naročito ugroženoj kategoriji ljudi u Crnoj Gori i to u regiji koja je u godinama tranzicije socio-ekonomski bila najteže pogođena. Takođe, istraživanje je imalo za cilj i da pruži polaznu osnovu za dalji razvoj programa koji će da doprinesu razvoju kapaciteta nastavnika/ca na sjeveru Crne Gore za rad sa LGBTI osobama.
Istraživanje je obuhvatilo 31 ispitanika/cu, odnosno nastavnike/ce i nastavno osoblje iz srednjih škola na sjeveru Crne Gore, iz opština Berane, Bijelo Polje, Kolašin, Mojkovac, Plav, Pljevlja, Rožaje, Šavnik i Žabljak. U svakoj od opština odabrana je po jedna škola, vodeći računa da budu zastupljene i gimnazije i stručne škole, a dodatno je vođeno računa da što ravnomjernije budu zastupljene i različite grupe predmeta (jezici i književnost, prirodne nauke, društvene nauke i sl.), kao i pedagozi i psiholozi koji rade u školama. Ispitanici/e su popunjavali specijalni anonimni online upitnik koji je razvijen za potrebe ovog istraživanja.
Što se strukture ispitanika/ca tiče, njih 81% je ženskog pola, dok je 19% muškog pola. Dodatno, 65% njih je navelo da ima više od 10 godina radnog iskustva, a 45% ispitanika/ca je mlađe od 40 godina. Čak 87% ispitanika/ca se izjasnilo kao heteroseksualno, dok je njih 7% navelo da je biseksualno. Konačno, 45% ispitanika/ca je sebe odredilo kao praktikujuće vjernike/ce neke od tradicionalnih zajednica na ovim prostorima.
Ključni rezultati istraživanja
Ispitanici/e su, sveukupno uzev, iskazali stav koji se možda najpodesnije može opisati kao tolerantan ili neutralan prema individualnim LGBTI ljudima, naročito u kontekstu druženja ili građanskih odnosa, ali i često ispunjen nelagodom, podozrenjem ili nerazumijevanjem prema homoseksualnosti kao takvoj i prema potrebi da se štite prava LGBTI ljudi.
Odnos prema LGBTI osobama u civilnom ili prijateljskom kontekstu uglavnom je bio tolerantan; ispitanici/ce su većinski prijavljivali da njihov odnos prema prijatelju, saradniku, pretpostavljenom ili političaru ne bi zavisio od njegove/njene homoseksualnosti. Većinski je prijavljen i stav da homoseksualnost sopstvenog djeteta ne bi uticala na roditeljev odnos prema njemu/njoj, niti da bi mu/joj sugerisao prikrivanje homoseksualnosti ili „terapiju konverzije“.
Najveći broj ispitanika/ca (13) nije uopšte obrađivao LGBTI teme u toku svog visokoškolskog obrazovanja, dok je nešto manji broj proučavao te teme u okviru svog studijskog programa, bilo sistematski kao integralan dio programa (8) bilo usputno (7), prijavljujući pozitivan ili neutralan tretman teme u udžbenicima.
Najveći broj ispitanika/ca nije razgovarao sa svojim učenicima/ama na temu homoseksualnosti (13), dok je troje razgovaralo o toj temi kao sastavnom dijelu plana i programa i još četvoro usputno u vezi s dijelom plana i programa. Interesantno je da je devetoro sâmo pokrenulo temu na svojim predavanjima, dok je dvoje o temi razgovaralo na inicijativu učenika/ca.
Što se tiče prisustva LGBTI tematike u udžbenicima na predmetima, 61,3% ispitanika/ca prijavilo je da udžbenici ne pokrivaju tematiku, 29% prijavilo je da je pominju i to u tolerantnom ili neutralnom kontekstu, dok je 9,7% prijavilo pozitivan način govorenja o homoseksualnosti u udžbenicima na svom predmetu
Ogromna većina ispitanika/ca, njih dvadesetčetvoro, apsolutno se ili uglavnom slaže sa tvrdnjom da je, nezavisno od predmeta koji predaje, njihova obaveza kao nastavnika/ce da utiču na tolerantniji i inkluzivniji odnos svojih učenika/ca prema diskriminisanim grupama, uključujući i one koji se deklarišu ili su percipirani kao LGBTI ljudi.
Najveći broj ispitanika/ca (22 apsolutno i 6 uglavnom) smatra da posjeduje dovoljno znanja i vještina da adekvatno reaguje u situaciji u kojoj mu/joj se učenik/ca obrati za savjet i podršku u vezi s nedoumicama oko svoje seksualnosti, ličnim i porodičnim problemima ili sa seksualnim nasiljem i uznemiravanjem. Skeptičnije su bile procjene stručnih i institucionalnih kapaciteta sopstvene škole da se nosi sa vršnjačkim i seksualnim nasiljem, gdje je najveći broj respondenata (13) izjavio da nije u stanju da ih procijeni.