Author: NVO Socijalni Centar

LGBTIQ Socijalni Centar je ove godine fokus obilježavanja Mjeseca ponosa stavio na očuvanje mentalnog zdravlja LGBTI osoba u Crnoj Gori, kroz pružanje neophodne direktne pomoći i podrške na više nivoa.

U periodu od januara do 15. juna 2022. godine, stručni tim LGBTIQ Socijalnog Centra pružio je psihološku podršku za 27 korisnika/ca, psihijatrijsku podršku za 34 korisnika/ce i socijalnu podršku za 103 korisnika/ce. Ovi podaci, odnosno veliki broj LGBTI osoba kojima su potrebni servisi psihosocijalne podrške, ukazuje na hronični problem narušenog mentalnog zdravlja LGBTI osoba koji je dijelom posljedica COVID pandemije, a dijelom homo/bi/transfobičnog okruženja u kome većina LGBTI osoba u Crnoj Gori živi.

Povećan broj LGBTI osoba koje su korisnici/e psihosocijalnih servisa, ali i posljednja istraživanja, upozoravaju i na to da je crnogorsko društvo netolerantno prema LGBTI zajednici, a da količina svakodnevne stigmatizacije i mržnje čini da se ova, već marginalizovana društvena grupa, dodatno obeshrabri. I ova godina ukazuje na to da negativni trendovi ne opadaju, što rezultira sve većim brojem osoba koje nas svakodnevno kontaktiraju, a institucije sistema ostaju i dalje „nepomične“ kada su životi i blagostanje LGBTI osoba u pitanju.

Paralelno sa procesom pružanja direktne podrške, LGBTIQ Socijalni Centar organizovao je i dvije tematske radionice posvećene mentalnom zdravlju i dvije tematske radionice posvećene sigurnosti LGBTI osoba, tokom kojih su zainteresovani učesnici/e imali mogućnost da se informišu o praktičnim mehanizmima očuvanja i unaprjeđenja mentalnog zdravlja i sigurnosti. Tokom druge polovine ove godine, ove radionice, koje su finansijski podržane od strane Ministarstva pravde, ljudskih i manjinskih prava, obuhvatiće i ostale regije Crne Gore, kako bi podrška i informacije stigle do LGBTI osoba širom Crne Gore.

Konačno, naša organizacija ostaje posvećena borbi za ljudska prava i dostojanstvo LGBTI zajednice, a naši servisi će biti dostupni svakoj LGBTI osobi u Crnoj Gori koja ima potrebu za psihosocijalnom podrškom. LGBTI zajednica nas može kontaktirati putem broja telefona 068 180 982, preko Facebook i Instagram stranice, kao i na mail adresu info@lgbtiq.me.

Srećan mjesec ponosa!

LGBTIQ Socijalni Centar

Veliko nam je zadovoljstvo da predstavimo rezultate istraživanja i publikaciju pod nazivom „Istraživanje stavova nastavnika/ca i nastavnog osoblja o LGBTI temama u srednjim školama na sjeveru Crne Gore“, koju je nevladina organizacija LGBTIQ Socijalni Centar kreirala u okviru projekta „Put ka prihvatanju LGBTI učenika/ca u sjevernoj regiji Crne Gore“, a koji je finansiran od strane Ambasade Sjedinjenih Američkih Država u Podgorici.

Cilj ovog istraživanja, koje je realizovao doktorand Vuk Uskoković, je bio da pruži što kompletniju sliku odnosa srednjoškolskog akademskog osoblja prema LGBTI osobama kao naročito ugroženoj kategoriji ljudi u Crnoj Gori i to u regiji koja je u godinama tranzicije socio-ekonomski bila najteže pogođena. Takođe, istraživanje je imalo za cilj i da pruži polaznu osnovu za dalji razvoj programa koji će da doprinesu razvoju kapaciteta nastavnika/ca na sjeveru Crne Gore za rad sa LGBTI osobama.

Istraživanje je obuhvatilo 31 ispitanika/cu, odnosno nastavnike/ce i nastavno osoblje iz srednjih škola na sjeveru Crne Gore, iz opština Berane, Bijelo Polje, Kolašin, Mojkovac, Plav, Pljevlja, Rožaje, Šavnik i Žabljak. U svakoj od opština odabrana je po jedna škola, vodeći računa da budu zastupljene i gimnazije i stručne škole, a dodatno je vođeno računa da što ravnomjernije budu zastupljene i različite grupe predmeta (jezici i književnost, prirodne nauke, društvene nauke i sl.), kao i pedagozi i psiholozi koji rade u školama. Ispitanici/e su popunjavali specijalni anonimni online upitnik koji je razvijen za potrebe ovog istraživanja.

Što se strukture ispitanika/ca tiče, njih 81% je ženskog pola, dok je 19% muškog pola. Dodatno, 65% njih je navelo da ima više od 10 godina radnog iskustva, a 45% ispitanika/ca je mlađe od 40 godina. Čak 87% ispitanika/ca se izjasnilo kao heteroseksualno, dok je njih 7% navelo da je biseksualno. Konačno, 45% ispitanika/ca je sebe odredilo kao praktikujuće vjernike/ce neke od tradicionalnih zajednica na ovim prostorima.

Ključni rezultati istraživanja

Ispitanici/e su, sveukupno uzev, iskazali stav koji se možda najpodesnije može opisati kao tolerantan ili neutralan prema individualnim LGBTI ljudima, naročito u kontekstu druženja ili građanskih odnosa, ali i često ispunjen nelagodom, podozrenjem ili nerazumijevanjem prema homoseksualnosti kao takvoj i prema potrebi da se štite prava LGBTI ljudi.

Odnos prema LGBTI osobama u civilnom ili prijateljskom kontekstu uglavnom je bio tolerantan; ispitanici/ce su većinski prijavljivali da njihov odnos prema prijatelju, saradniku, pretpostavljenom ili političaru ne bi zavisio od njegove/njene homoseksualnosti. Većinski je prijavljen i stav da homoseksualnost sopstvenog djeteta ne bi uticala na roditeljev odnos prema njemu/njoj, niti da bi mu/joj sugerisao prikrivanje homoseksualnosti ili „terapiju konverzije“.

Najveći broj ispitanika/ca (13) nije uopšte obrađivao LGBTI teme u toku svog visokoškolskog obrazovanja, dok je nešto manji broj proučavao te teme u okviru svog studijskog programa, bilo sistematski kao integralan dio programa (8) bilo usputno (7), prijavljujući pozitivan ili neutralan tretman teme u udžbenicima.

Najveći broj ispitanika/ca nije razgovarao sa svojim učenicima/ama na temu homoseksualnosti (13), dok je troje razgovaralo o toj temi kao sastavnom dijelu plana i programa i još četvoro usputno u vezi s dijelom plana i programa. Interesantno je da je devetoro sâmo pokrenulo temu na svojim predavanjima, dok je dvoje o temi razgovaralo na inicijativu učenika/ca.

Što se tiče prisustva LGBTI tematike u udžbenicima na predmetima, 61,3% ispitanika/ca prijavilo je da udžbenici ne pokrivaju tematiku, 29% prijavilo je da je pominju i to u tolerantnom ili neutralnom kontekstu, dok je 9,7% prijavilo pozitivan način govorenja o homoseksualnosti u udžbenicima na svom predmetu

Ogromna većina ispitanika/ca, njih dvadesetčetvoro, apsolutno se ili uglavnom slaže sa tvrdnjom da je, nezavisno od predmeta koji predaje, njihova obaveza kao nastavnika/ce da utiču na tolerantniji i inkluzivniji odnos svojih učenika/ca prema diskriminisanim grupama, uključujući i one koji se deklarišu ili su percipirani kao LGBTI ljudi.

Najveći broj ispitanika/ca (22 apsolutno i 6 uglavnom) smatra da posjeduje dovoljno znanja i vještina da adekvatno reaguje u situaciji u kojoj mu/joj se učenik/ca obrati za savjet i podršku u vezi s nedoumicama oko svoje seksualnosti, ličnim i porodičnim problemima ili sa seksualnim nasiljem i uznemiravanjem. Skeptičnije su bile procjene stručnih i institucionalnih kapaciteta sopstvene škole da se nosi sa vršnjačkim i seksualnim nasiljem, gdje je najveći broj respondenata (13) izjavio da nije u stanju da ih procijeni.

Tim LGBTIQ Socijalnog Centra održao je danas sastanak sa predstavnicima Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta posvećen uspostavljanju formalne saradnje u implementaciji projekta “Put ka prihvatanju LGBTIQ učenika/ca u sjevernoj regiji Crne Gore” i institucionalnog dijaloga u vezi sa dugoročnim prevazilaženjem postojećih potreba i problema LGBTI osoba u Crnoj Gori.

Ova aktivnost je realizovana u okviru projekta „Put ka prihvatanju LGBTIQ učenika/ca u sjevernoj regiji Crne Gore“ koji finansira Ambasada Sjedinjenih Američkih Država u Podgorici.

Predstavnici Ministarstva, gđa Marija Lalatović, v.d. generalne direktorice Direktorata za opšte srednje obrazovanje, stručno obrazovanje i cjeloživotno obrazovanje i gdin Safet Kalač, v.d. direktora Direktorata za obrazovanje manjina, iskazali su punu posvećenost i spremnost Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta za saradnju u oblasti unaprjeđenja kvaliteta života LGBTI osoba, shodno mjerama iz nacionalne LGBTI Strategije.

Tokom sastanka bilo je riječi o brojnim značajnim pitanjima vezanim za sam projekat „Put ka prihvatanju LGBTIQ učenika/ca u sjevernoj regiji Crne Gore“, konkretnim mjerama iz nacionalne LGBTI Strategije 2019-2023 koje je moguće realizovati, kao i drugim mogućnostima saradnje između Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta i LGBTIQ Socijalnog Centra.

Naredna faza u implementaciji projekta „Put ka prihvatanju LGBTIQ učenika/ca u sjevernoj regiji Crne Gore“ obuhvata istraživanje stavova, percepcija i predrasuda nastavnika i nastavnog osoblja u srednjim školama na sjeveru Crne Gore, nakon čega će biti kreirane konkretne preporuke i smjernice za dalji rad i realizaciju projekta.

Crnogorskoj i međunarodnoj javnosti je već dobro poznat slučaj trostruke zabrane “Nikšić Prajda” iz 2015. godine, kada je nevladinim organizacijama LGBT Forum Progres i Hiperion onemogućeno da organizuju predavanje o ljudskim pravima LGBTIQ osoba na Filozofskom fakultetu, a zatim i da svoj protest protiv takve diskriminacije iskažu organizovanjem “Akademske šetnje ponosa”.

U publikaciji koja je pred vama, pod nazivom Analiza slučaja “Akademska šetnja ponosa” detaljno je obrađen cjelokupni pravni tok slučaja zabrane ovog skupa, od prve najave organizovanja pa sve do danas, više od pet godina kasnije. Analiza, koju je uradio stručni pravnik, ne samo što pruža osvrt na cjelokupan proces, već i ukazuje na brojne propuste i nedostatke u zakonodavno-pravnom sistemu Crne Gore koji su omogućili da dođe do ozbiljnog kršenja ljudskih prava i sloboda LGBTIQ osoba u Nikšiću. Ovaj slučaj, koji će zasigurno da uđe u anale crnogorske pravne istorije, još uvijek nema svoj pravni epilog.

Veliko nam je zadovoljstvo što smo imali mogućnost da kao NVO koja sarađuje sa organizatorima nesuđenog “Nikšić Prajda” doprinesemo njihovoj borbi kroz izradu ove publikacije, koja ostaje kao trajno svjedočanstvo diskriminacije LGBTIQ zajednice od strane cjelokupnog sistema i države koja bi primarno trebala da štiti naša ljudska prava. Takođe, kroz projekat u okviru kojeg je ova publkacija nastala – “Sloboda okupljanja LGBTIQ osoba na lokalnom nivou” – otvorili smo vrata za uspostavljanje saradanje i partnerstva između LGBTIQ zajednice i Filološkog fakulteta Crne Gore, te brojnih drugih aktera u Nikšiću.

U nadi da ćete kroz čitanje ove analize i sami uvidjeti kako i na koji način su prekršena ljudska prava LGBTIQ osoba te 2015. godine, cijenimo da je na svakome od nas obaveza i odgovornost, bilo da smo građanke i građani ili organizacije civilnog društva, da ne dopustimo da oni koji najviše trpe u našem društvu ne dobiju pravdu, da se sloboda i pravo na javno okupljanje ne smiju svojevoljno i paušalno ograničavati i gaziti, kao i da je uslov sveukupne društvene promjene upravo uživanje elementarnih ljudskih sloboda.

Konačno, želimo da iskažemo zahvalnost Institutu alternativa kao donatoru što je prepoznao značaj ovog projekta i podržao njegovu realizaciju, Filološkom fakultetu Crne Gore i dekanici prof. dr Tatjani Jovović na neizmjernom doprinosu u borbi za ljudska prava LGBTIQ osoba, zatim JU “Nikšićko pozorište” i direktoru Zoranu Bulajiću na otvorenoj saradnji i partnerstvu, Centru bezbjednosti Nikšić i inspektoru Slobodanu Bijeloviću, kao i Alfa Centru i njihovim volonterkama i volonterima, SOS Telefonu Nikšić, Defendologija centru Nikšić, Borisu Pejoviću i Vijestima, Biljani Maslovarić, Ljiljani Jokić, Iloni Simović i Vuku Vujisiću, Opštini Nikšić, te ostalima koji su doprinijeli realizaciji ovog značajnog projekta.

Ova publikacija nastala je u okviru projekta “Sloboda okupljanja LGBTIQ osoba na lokalnom nivou” koji je podržan kroz Program malih grantova u okviru projekta “Okupljanja za ljudska prava: Sloboda javne riječi u javnom prostoru”, koji sprovodi Institut alternativa u partnerstvu sa Akcijom za ljudska prava, a podržava Evropska unija. Sadržaj ove publikacije predstavlja isključivu odgovornost autora i ni na koji način ne odražava stavove Evropske unije i Instituta alternativa.

U petak 06.11.2020. je u hotelu Onogošt u Nikšiću održana je panel diskusija pod nazivom „Sloboda okupljanja – mehanizam borbe za jednakost“ u organizaciji NVO LGBTIQ Socijalni Centar.

Ova panel diskusija okupila je predstavnice i predstavnike Uprave policije, Filološkog fakulteta, organizacija civilnog društva i građanske aktivistkinje i aktiviste, koji su iz svog domena djelovanja pružili osvrt i uvid na pravo na slobodu okupljanja kao jedno od temeljnih ljudskih prava; te zainteresovane građanke i građane, prestavnike/ce tužilaštva, akademike i mlade ljude koji su iskazali interesovanje za ovu temu.

Na prvom panelu govorili su inspektor Slobodan Bijelović iz Centra bezbjednosti Nikšić, Ilona Simović sa Filološkog fakulteta i John M. Barac u ime organizatora. Tema ovog panela je bila „Značaj prava na slobodu okupljanja u kontekstu lokalnih zajednica“.

Tokom svog izlaganja, inspektor Bijelović je prisutnima pojasnio proceduru i mehanizme prijavljivanja javnog skupa, ograničenja koja postoje u zakonskoj regulativi, pojasnio ulogu policije u ovom procesu, te dao savjete i preporuke kako na što kvalitetniji način organizovati javni skup koji je u potpunosti u skladu sa zakonom.

Gđa Simović se osvrnula na značaj fakulteta i ulogu studenata u procesu borbe za jednakost, poštovanje ljudskih prava i kreiranje pozitivnih društvenih promjena. Ona je takođe konstatovala i napore koje Filološki fakultet ulaže u kvalitetno obrazovanje svojih studenata i podsticanje kritičke misli, pri čemu je konstatovana i značajna uloga dekanice Tatjane Jovović u tom procesu.

Konačno, gdin Barac je svoje izlaganje usmjerio na konkretne primjere djelovanja lokalnih zajednica na društvene promjene, kako u Crnoj Gori tako i širom svijeta. Kroz primjer Stonewall protesta ilustrovao je kako je od jedne manje, lokalne pobune protiv torture faktički nastao globalni LGBTIQ pokret.

Na drugom panelu govorili su Ljiljana Jokić iz Građanskog pokreta URA, Vuk Vujisić kao građanski aktivista i Stevan Milivojević ispred LGBTIQ Socijalnog Centra. Tema ovog panela je bila „Sloboda okupljanja u praksi – rad organizacija civilnog društva i građanskih aktivista/kinja“.

Gđa Jokić je fokus svog izlaganja stavila na lična iskustva u organizovanju protesnih skupova, učestvovanju na protestima širom Crne Gore, kao i na napore koje sada ulaže kroz svoj rad u političkoj partiji da podrži lokalne zajednice i mještane koji se bore protiv divlje gradnje ili pokušavaju da zaštite prirodu od devastacije.

Gdin Vujisić, kao građanski aktivista sa impresivnim rezimeom različitih formi građanskih okupljanja, ukazao je na primjer „čempresara“ kao jednog od najuspješnijih protesta koji se dogodio u novijoj crnogorskoj istoriji, te konstatovao da u Crnoj Gori još uvijek nedostaje razvijanje duha afirmativnih protesta i da postoji društvena i politička distanca prema ljudskim pravima.

Konačno, gdin Milivojević se osvrnuo na neke od skupova LGBTIQ osoba koji su organizovani tokom godina, te posebno akcentovao prvi ikada skup LGBTIQ zajednice u formi protesta ispred Turske ambasade 2012. godine, zatim organizaciju prve povorke ponosa u Budvi, te slučaj trostruke zabrane Akademske šetnje ponosa „Nikšić Prajd“ iz 2015. godine.

Ovaj događaj je organizovan u okviru projekta „Sloboda okupljanja LGBTIQ osoba na lokalnom nivou“ koji je podržan kroz Program malih grantova u okviru projekta „Okupljanja za ljudska prava: Sloboda javne riječi u javnom prostoru“, koji sprovodi Institut alternativa u partnerstvu sa Akcijom za ljudska prava, a podržava Evropska unija. Svi proizvodi i rezultati projekta su isključiva odgovornost LGBTIQ Socijalnog Centra i ni na koji način ne odražavaju stavove Evropske unije i Instituta alternativa.

---

Nevladina organizacija LGBTIQ Socijalni Centar sa velikim zadovoljstvom poziva građanke i građane Nikšića da posjete izložbu fotografija “Sloboda okupljanja LGBTIQ osoba: mehanizam borbe za jednakost” koja će biti postavljena u foajeu JU “Nikšićko pozorište” od srijede 04.11. do petka 13.11. i dostupna javnosti radnim danima od 08:00 do 15:00 časova.

Ovo je jedinstvena tematska izložba koja po prvi put na prostoru opštine Nikšić prikazuje kulturu i istoriju crnogorske i svjetske LGBTIQ zajednice. Cilj izložbe je da kroz seriju od 21 fotografije sa različitih okupljanja domaće i međunarodne LGBTIQ zajednice prikaže borbu LGBTIQ pokreta od 2013. do danas, prepreke koje su postojale na tom putu i izazove sa kojima živimo.

U prvom dijelu izložbe posjetioci će moći da vide fotografije sa prve crnogorske povorke ponosa održane u Budvi 2013. godine, protesta koji su se organizovali protiv učesnica i učesnika povorke, kao i prikaze povorki ponosa iz Podgorice u godinama nakon toga.

Drugi dio izložbe posvećen je regionalnim i međunarodnim povorkama ponosa u periodu od 2017. do 2020., te detalji sa skupova koji su se održali tokom COVID-19 pandemije širom svijeta.

Nadamo se da će građanke i građani Nikšića kroz ovu izložbu moći da se bliže i bolje upoznaju sa borbom koju LGBTIQ pokret u Crnoj Gori i u svijetu vodi dugi niz godina, te bolje razumiju realnost života LGBTIQ zajednice u našoj zemlji.

Ova izložba je organizovana u okviru projekta “Sloboda okupljanja LGBTIQ osoba na lokalnom nivou” koji je podržan kroz Program malih grantova u okviru projekta “Okupljanja za ljudska prava: Sloboda javne riječi u javnom prostoru”, koji sprovodi Institut alternativa u partnerstvu sa Akcijom za ljudska prava, a podržava Evropska unija. Sadržaj redstavlja isključivu odgovornost autora i ni na koji način ne odražava stavove Evropske unije i Instituta alternativa.

Dobro došli na izložbu!

---

U četvrtak 23.10.2020. je u prostorijama Alfa Centra u Nikšiću održan trening za organizacije civilnog društva na temu „Sloboda okupljanja – mehanizam borbe za jednakost“ u organizaciji NVO LGBTIQ Socijalni Centar.

Trening je vodila aktivistkinja za ljudska prava Bojana Jokić, predstavnica nevladine organizacije LGBT Forum Progres, koja ima dugogodišnje iskustvo u oblasti zagovaranja slobode okupljanja i organizacije javnih okupljanja u Crnoj Gori i borbe za ljudska prava LGBTIQ osoba.

Ovaj trening je okupio predstavnike/ce organizacija civilnog društva koje djeluju na teritoriji opštine Nikšić i podigao njihove kapacitete i znanja u oblasti slobode i prava na javno okupljanje. Zahvaljujemo se nevladinim organizacijama Alfa Centar, SOS Telefon Nikšić, Defendologija centar Nikšić i Hiperion na aktivnom učešću i razmjeni ideja i znanja tokom treninga.

Sam trening je obuhvatio proces prijave i organizacije javnih okupljanja, zakonskih mogućnosti i ograničenja za organizatore javnih skupova, kao i relevantnim međunarodnim standardima. Pored ovoga, napravljen je osvrt na proces saradnje sa policijom i drugim nadležnim institucijama, kao i obezbjeđivanja sigurnosti učesnika/ca tokom javnom skupa. Konačno, poseban akcenat je stavljen na praktične primjere kroz analizu slučaja zabrana akademske šetnje ponosa „Nikšić Prajd“ iz 2015. godine i drugih primjera javnih okupljanja iz prethodnih godina.

Ovaj događaj je organizovan u okviru projekta „Sloboda okupljanja LGBTIQ osoba na lokalnom nivou“ koji je podržan kroz Program malih grantova u okviru projekta „Okupljanja za ljudska prava: Sloboda javne riječi u javnom prostoru“, koji sprovodi Institut alternativa u partnerstvu sa Akcijom za ljudska prava, a podržava Evropska unija. Svi proizvodi i rezultati projekta su isključiva odgovornost LGBTIQ Socijalnog Centra i ni na koji način ne odražavaju stavove Evropske unije i Instituta alternativa.

---

Veliko nam je zadovoljstvo da objavimo Monitoring izvještaj prijavljenih slučajeva govora mržnje i diskriminacije u online prostoru.

Izvještaj koji je pred vama predstavlja pregled slučajeva govora mržnje i diskriminacije u online prostoru koji su se desili u periodu od juna do septembra 2020. godine, primarno na društvenoj mreži Facebook.

Ovi slučajevi, kao jasan i nedvosmislen prikaz stavova crnogorskog društva o LGBTIQ osobama, pokazuju da je pred LGBTIQ zajednicom
u Crnoj Gori još uvijek dug put do zadovoljavajućeg nivoa društvenog prihvatanja i razumijevanja kome svi težimo.

Osim toga, kroz analizu predmetnih slučajeva i monitoring rada Uprave policije u postupanju po istim, uviđamo da iako pojedine karike u
sistemu dobro funkcionišu i pružaju adekvatnu zaštitu LGBTIQ osobama, sistem u cjelini još uvijek ne funkcioniše u punom kapacitetu
i na najbolju mogući način.

Izvještaj takođe predstavlja sinergiju djelovanja organizacija civilnog društva u Crnoj Gori, jer je upravo saradnja LGBTIQ Socijalnog Centra
i LGBT Forum Progresa rezultirala podnošenjem prijava za govor mržnje i diskriminaciju koje ovaj izvještaj obrađuje.

Upravo je zahvaljujući postojećem programu monitoringa interneta i društvenih mreža nevladine organizacije LGBT Forum Progres našoj
organizaciji omogućeno da preko njih prijavi 33 slučaja govora mržnje i diskriminacije, koji su obrađeni u izvještaju.

Posebnu zahvalnost dugujemo Savjetu Evrope i Evropskoj uniji koji su finansijski podržali izradu ovog izvještaja i cjelokupni projekat u sklopu koga je on nastao, kao i nevladinoj organizaciji LGBT Forum Progres koja je na raspolaganje stavila svoju stručnost i kapacitete.

---

Ovaj dokument je nastao uz finansijsku podršku Evropske unije i Savjeta Evrope u okviru zajedničkog programa Evropske unije i Savjeta Evrope „Horizontal Facility za Zapadni Balkan i Tursku 2019-2022“. Stavovi izraženi u ovom dokumentu ni u kom slučaju ne odražavaju zvanično mišljenje Evropske unije ili Savjeta Evrope.

Ovaj dokument je nastao u saradnji sa nevladinom organizacijom LGBT Forum Progres, kroz njihov program monitoringa interneta i društvenih mreža i prijavljivanja slučajeva govora mržnje i diskriminacije. Stavovi izraženi u ovom dokumentu ni u kom slučaju ne odražavaju zvanično mišljenje LGBT Forum Progresa.